Mesleki Yönelim Envanteri (Prof. Dr. Muharrem KEPÇEOĞLU)

Mesleki Yönelim Envanter’ni Online Uygulamak İçin Tıklayın.

MESLEKİ YÖNELİM ENVANTERİ

Envanterin Kullanım Alanı:

Mesleki Yönelim Envanteri lise ve dengi okulların bütün sınıflarında okuyan öğrencilerin yükseköğretim programlarına olan ilgi ve isteklerini belirleyerek onların gerçekçi tercihler yapabilmelerine yardım etmek amacı ile kullanılabilir. Buna göre, öğrencilere verilecek rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri içinde Mesleki Yönelim Envanterinin geniş bir kullanım alanı vardır.

Mesleki Yönelim Envanteri ilgili uzmanlar, rehber öğretmenler, danışman öğretmenler ve sınıf öğretmenleri tarafından kullanılabilir. Ancak, envanterin uygulama, değerlendirme ve yorumlanmasında burada verilen açıklamalara uyulması gerekir.

Envanterin Kapsamı:

Mesleki Yönelim Envanteri, bir açıklama ile birlikte, her biri 6 durumu içeren 60 madde ve 360 seçenekten oluşmaktadır. Her maddede verilen 6 seçenekten her biri bir yönelim alanı ile ilgili bulunmaktadır.

Envanteri cevaplayan kişi, öncelikle olmak veya yapmak istediği durumu gösteren seçeneklerden istediği kadar seçim yapabilmektedir.

Her maddede verilen seçenekler, yerine göre, bazen kişinin olmak istediği bir meslek adamı, bazen de bir meslekle ilgili bir etkinlik biçiminde ifade edilmiştir. Bunların her bir yönelim alanına göre dağılımında gerekli denge sağlanmıştır.

Envanterde Kapsanan Mesleki Yönelim Alanları:

Envanterde yer alan mesleki yönelim alanları belirlenirken, Ülkemizde bir mesleğe yönelten mevcut yükseköğretim programlarının tamamı dikkate alınmıştır. Bunun için, önce mevcut yükseköğretim programlarının bir dökümü yapılmış; sonra, programlar arasındaki ilişkiler, benzerlikler ve ayrılıklar dikkate alınarak, programlar gruplandırılmıştır. Genel bilimsel sınıflamalar da göz önünde bulundurularak, gruplar üzerinde yapılan inceleme sonunda 6 ayrı mesleki yönelim alanı belirlenmiştir.

TEKNİK VE FEN ALANI

Biyoloji, fizik, kimya, matematik, astronomi, uzay bilimleri, istatistik, mühendislikler (bilgisayar, elektrik, gemi inşaatı, gemi makinaları, deniz bilimleri, gıda, inşaat, işletme, jeofizik, jeoloji, maden, petrol, makine, metalurji, meteoroloji, havacılık, uçak, tekstil, ağaç işleri, çevre, ziraat, su ürünleri, orman, vb.) fen bilimleri öğretmenlikleri (biyoloji, fizik, kimya, matematik öğretmenliği), teknik eğitim öğretmenlikleri (motor, metal işleri, yapı işleri, ağaç işleri, elektrik-elektronik işleri, döküm işleri, model, tesviye, matbaacılık, makine ressamlığı, dokuma-iplikçilik-boya, vb.), çeşitli teknikerlikler (elektrik, elektronik, bilgisayar programcılığı, makine, makine-resim-konstrüksiyon, motor, tarım makinaları, demiryolu araçları, maden, döküm, inşaat, harita- kadastro, tapu-kadastro, gıda, fermantasyon, tekstil, orman ürünleri, matbaacılık, kağıtçılık, seramik, halıcılık, vb.)

SOSYAL BİLİMLER ALANI

Antropoloji, arkeoloji, sanat tarihi, tarih, coğrafya, felsefe, psikoloji, sosyoloji, ilahiyat, hukuk, kütüphanecilik, sosyal hizmetler, ev idaresi, çocuk gelişimi ve eğitimi, eğitim uzmanlıkları (eğitim yönetimi, planlanması ve denetimi, eğitim programları ve öğretim, psikolojik hizmetler, rehberlik ve psikolojik danışma, ölçme ve değerlendirme, vb.), sosyal bilimler öğretmenlikleri (tarih, coğrafya, felsefe grubu, özel eğitim, sosyal bilimler, vb.), sınıf öğretmenliği, mesleki eğitim öğretmenlikleri (giyim, çiçek, nakış, vb. tüm branşlar)

TIP VE SAĞLIK ALANI

Tıp doktorluğu, diş hekimliği, eczacılık, veteriner, tıbbi biyolojik bilimler, beslenme ve diyetetik, fizik tedavi ve rehabilitasyon, hemşirelik, ebelik, sağlık idaresi, tıbbi labaratuvar, tıbbi sekreterlik ve dökümantasyon, tıbbi teknisyenlikler (radyoloji, diş protez, odiometri, protez-ortez, vb.)

İDARE VE EKONOMİ ALANI

Kamu yönetimi, iktisat-ekonomi, ekonometri, işletme , maliye ve muhasebe, turizm ve otelcilik, hariciye-uluslar arası ilişkiler, pazarlama-satış, sekreterlik, ticaret ve turizm öğretmenlikleri, çeşitli mesleki uzmanlıklar (maliye, meslek, muhasebe, işletme, gümrük-işletme, pazarlama, satış, kooperatifçilik, eksperlik, mahalli idare, turizm, sekreterlik, orta kademe yöneticilik, vb.)

EDEBİYAT VE DİL ALANI

Basın, yayın ve gazetecilik, halkla ilişkiler, radyo ve televizyon, Türk dili ve edebiyatı, halk bilimi (folklor), mütercim-tercümanlık, filolojiler: Doğu dilleri ve edebiyatı (Arap dili ve ed., Fars dili ve ed., Hindoloji, Sinoloji, Urdu dili) batı dilleri ve ed., Amerikan dili ve ed., İspanyol dili ve ed., Hungaroloji, dil bilimi, Rus dili ve ed., vb.) eski çağ dilleri ve kültürleri (Hititotoloji, Latin dili ve ed., Sümeroloji, Yunan dili ve ed., vb.), Türk dili ve edebiyatı öğretmenliği, yabancı dil öğretmenlikleri (İngilizce, Almanca, Fransızca, Arapça.)

GÜZEL SANATLAR ALANI

Mimarlık, şehir ve bölge planlamacılığı, peyzaj mimarlığı, iç mimarlık ve çevre tasarımı, resim, heykel, grafik, baskı sanatları, tekstil, seramik ve cam, süsleme-restorasyon ve taş, metal ve duvar işleme sanatları, fotoğraf, sinema ve televizyon, tiyatro, şan ve opera, bale, müzik (çeşitli çalgılar, kompozisyon, şeflik, vb.), iletişim sanatları, geleneksel ve Türk el sanatları, resim-işöğretmenliği, müzik öğretmenliği, beden eğitimi ve spor öğretmenliği.

ENVANTERİN UYGULANMASI

Mesleki Yönelim Envanteri normal sınıf şartlarında öğrencilere kolaylıkla uygulanabilir. Uygulama bir uzman, bir rehber öğretmen, bir danışman öğretmen ya da bir sınıf öğretmeninin gözetiminde yapılabilir. Ancak, öğrencilerin envanteri evde ya da bir başkası ile birlikte cevaplamalarına izin verilmemelidir.

Envanterin cevaplanması 30-35 dakikalık bir sürede tamamlanmaktadır. Uygulama süresi yavaş cevaplayan öğrenciler için bile en çok bir ders saatini aşmamaktadır. Envanter bir hız testi olmadığı için önceden verilmiş belirli bir süre yoktur. Öğrenciye normal şartlarda ihtiyaç duyduğu kadar süre vermek yerinde olur.

Envanterin amaca uygun şekilde cevaplandırabilmesi için cevaplamaya geçmeden önce envanter üzerindeki açıklamanın okunarak çok iyi anlaşılması gerekir. Cevaplamanın içten ve samimi olması için, envanter sonuçlarının nasıl kullanılacağı öğrencilere iyice belirtilmelidir.

ENVANTERİN PUANLANMASI

Puanlama cevap kağıtları üzerinde, önceden hazırlanmış anahtarlarla yapılmalı; puanlamaya geçmeden önce cevap kağıtlarının uygun olarak cevaplanıp cevaplandırılmadığı kontrol edilmelidir.

Puanlamaya geçildiğinde, her yönelim alanı için hazırlanan delikli cevap anahtarları kağıt üzerine intibak ettirilip puanlar sayılmalı ve cevap kağıdı üzerindeki ilgili yere yazılmalıdır. Bu işlem 6 yönelim alanı için belirli bir sıra ile yapılıp, bütün alanlar için cevap kağıtlarının puanlanması tamamlanmalıdır.

Mesleki Yönelim Profilinin Hazırlanması:

Cevap kağıtları üzerinde yazılan ham puanların daha anlamlı bir hale gelmesi için bu puanların profil haline dönüştürülmesi gerekir.

Profil çizimi için bu amaçla önceden hazırlanmış standart kağıtlar kullanılmalıdır. Çünkü, bu kağıtlar her yönelim alanı için kız ve erkek öğrenciler üzerindeki uygulamalardan hesaplanan yüzdelik sıra puanlarına göre geliştirilmiştir.

Mesleki yönelim profili hazırlanırken önce, her alan için elde edilen ham puanlar cevap kağıdından okunarak profil kağıdındaki, öğrencilerin kız ve erkek oluşuna göre, ilgili olduğu alan üzerinde bulunarak, kalınca bir nokta ile belirtilir. Bu şekilde bütün puanlar profil kağıdında ilgili olduğu yere noktalandıktan sonra, bu noktalar düz çizgi halinde birleştirilerek öğrencinin yönelim profili elde edilir.

Yönelim profili hazırlanırken renkli kalem ve özellikle kırmızı kalem kullanılması uygun olur. Çünkü, renkli çizgiler profili daha belirgin bir hale getirir.

ENVANTERİN YORUMLANMASI

Mesleki Yönelim Envanteri uygulamasının öğrenci açısından bir yarar sağlaması için sonuçların mutlaka yorumlanarak öğrenci ile paylaşılması gerekir.

Yorumlama işi ilgili öğrenci ile psikolojik bir ilişki içinde baş başa yapıldığı gibi, uygulamaya katılan öğrencilerden oluşturulacak küçük gruplarla da yapılabilir.

Envanter sonuçlarının yorumlanması, kuşkusuz uygulamanın en önemli basamağıdır. İlgili öğrenci ile paylaşılmayan sonuçların hiçbir değeri yoktur. Aslında, bu ilke tüm psikolojik araç uygulamaları için de geçerlidir.

Sonuçların yorumlanması tercihen bir uzman tarafından yapılmalıdır. Ancak, okullarda rehber öğretmenler, danışman öğretmenler ve sınıf öğretmenleri bu yorumlama işini üstlenebilirler. Aslında, belirli bir tecrübe ve hazırlıktan sonra, öğrenciyi şöyle ya da böyle fazla yönlendirmemek şartı ile, uzman olmayan kişiler de envanter sonuçlarını öğrenci ile birlikte değerlendirebilirler.

Envanterin yorumlanmasında, kuşkusuz en önemli araç, ham puanlara göre hazırlanmış yönelim profilidir. İlgili öğrenciler ile birlikte, önceden hazırlanmış yönelim profili incelendiğinde, ilk bakışta öğrencinin özellikle yönelmek istediği alanlar dikkati çekecektir. Nitekim, profilin % 50ýi gösteren orta bölmesinden daha yukarıda yer alan çizgiler, üst sınıra yaklaştıkça, en çok ilgi duyulan alanlara işaret eder. Bunun tam tersi ise, öğrencinin en az ilgi duyduğu alanları gösterir.

Profilde gözlenen eğilimler öğrenci ile paylaşılırken, onun bu eğilimlere katılımı da önemlidir. Eğer gözlenen eğilimler öğrenci tarafından fazla benimsenmiyorsa, bu durumda envanterin açıklamalara uygun olarak samimiyetle cevaplandırılıp cevaplandırılmadığı incelenmelidir. Bunun dışında, çevreden ve aileden gelen başka faktörler de öğrencinin eğilimlerini etkilemiş olabilir. Bu durumda zaten öğrencinin gerekli açıklamaları yaparak yorumlamaya katkı getirmesi beklenir. Öğrencinin yönelimlerini etkileyen çok çeşitli faktörleri incelerken, kuşkusuz, gerekli gizlilik sağlanmalı; görüşme ortamı öğrencinin kendisi ile ilgili olan her özel durumu güven içinde konuşabileceği psikolojik bir ortam haline getirilmelidir.

Bu kitapçığın daha başlarında da söylendiği gibi bireyin ilgi ve istekleri onun meslek seçimini ya da çeşitli mesleklere yönelmesini etkileyen faktörlerden sadece birisidir. Dolayısı ile, Mesleki Yönelim Envanteri sonuçları öğrenci ile birlikte yorumlanıp değerlendirilirken, örneğin, öğrencinin okul başarısı ile, sahip olduğu genel ve özel yetenekleri de mutlaka dikkate alınmalıdır. Bunlara, ayrıca öğrencinin kişilik kişilik özelliklerinden gelen etmenler ile, aile çevresinden gelen etmenler ile, aile çevresinden gelen çeşitli etmenleri de eklemek gerekir.

Meslek seçimini etkileyen etmenlerin neler olduğu ve bunların seçimi nasıl etkilediği konularında, yorumlamayı yapacak uzman ya da öğretmenin yeteri kadar bilgi sahibi olması gerekir. Yer sınırlılığı karşısında bunları burada açıklamak herhalde mümkün değildir. Ancak, sadece envanter sonuçlarına göre, bir öğrencinin belirli alanlara yönelmesini beklemek ve özellikle onu bu yönde etkilemeye çalışmak asla doğru değildir. Zaman içinde, çok çeşitli etmenleri dikkate alarak, kendisinin yöneleceği alanlar hakkında son sözü söyleme hak ve sorumluluğu, yine mutlaka öğrencinin kendisine bırakılmalıdır.